ए ! मान्छे,
सक्छौ त–
बिरामी पहाडदेखि जोगिएर बस,
सक्दैनौ त–
पहाड झन् बिरामी हुने काम नगर ।

यो कवितांश राजेन्द्र तारकिणीका फेसबुकमा प्रकाशित पछिल्लो कविताको अन्तिम हरफ हो । कवितांशले अहिले चलिरहेको पहिरो र त्यसले पुर्याएको जनधनको क्षतिमा मानिसको भूमिका र त्यसमाथि खबरदारी गरेको छ ।

आफूलाई लागेका कुरा शब्दमा सिँगार्ने बैतडीका तारकिणी काठमाडौंमा बस्छन् । उनले समाजशास्त्र र अर्थशास्त्र पढे । साहित्य उनको रुचि अनि पत्रकारिता पेसा हो । न्युज २४ नेपालमा डेस्क एडिटरका रूपमा कार्यरत उनी फोटोग्राफी तथा चित्रकलामा पनि माहिर छन् । उनका केही कृतिहरू प्रकाशित पनि छन्, आमाको वेदना (कविता संग्रह,) नारीपूजा (खण्डकाव्य), बहिरो जीवन (मुक्तक संग्रह) उनका साहित्यिक कृतिहरू हुन् । उनको मुक्तक संग्रहको नामकरण उनको जीवनको यथार्थ पनि हो । उनी लेख्न त सक्छन् नै, बोल्न पनि सक्छन् । तर उनी अरूले बोलेको भने सुन्न सक्दैनन् । किशोरकालको मध्य समय (पन्ध्र, सोह्र वर्षको उमेर) मा हाडे रोगको संक्रमणको कारणले श्रवणशक्ति गुमाए तर बहिरोपनले उनको आत्मविश्वासमा कमी आएको छैन । उनको अथक प्रयासकै कारण कविता निबन्धमा विभिन्न राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा पुरस्कृत भइसकेका छन् ।

नवलपरासीका रञ्जीत थापाले पनि तारकिणीले झैं दश वर्षको उमेरमा श्रवणशक्ति गुमाए । उनीहरूका समस्या पनि समान छन् । बोल्न सक्ने तर सुन्न नसक्ने । तर रञ्जीत पनि आफ्नो भाग्यलाई दोष दिएर बसेनन् । बरु अथक प्रयास र आत्मविश्वासले मूर्तिकारको परिचय बनाए । उनी निर्जीव ढुंगालाई विभिन्न आकार दिएर मूल्यवान बनाउँछन् । उनको लक्ष्य भनेकै कलालाई पेसा बनाउने हो ।

जन्मँदै श्रवणशक्ति गुमाएका राघव शर्मा पोखरेल बोल्न र सुन्न सक्दैनन् तर क्यानभासमा कुची चलाउन माहिर छन् । काठमाडौंका राघवले बनाएका चित्र कसैको घरको पर्खालमा झुन्डिन्छ भने उनले बनाएका ट्याटुहरू अरूको शरीरमा खोपिएर विभिन्न गाउँसहरमा सयर गर्छन् ।

बाह्र वर्षको उमेरदेखि चित्र कोर्दै आएका उनी प्राकृतिक दृश्यको चित्र कोर्न मन पराउँछन् । ट्याटु आर्टिस्ट बनेको भने पाँच वर्ष जति मात्र भयो । त्रिभुवन विश्वविद्यालयअन्तर्गत ब्याचलर अफ फाइन आर्टका विद्यार्थी रहेका राघव भविष्यमा पेसेवर चित्रकार तथा ट्याटु आर्टिस्ट बन्न चाहन्छन् ।

अपांगता समस्या होइन, फरक क्षमता हो । अपांगतासँग निश्चय नै केही शारीरिक समस्या जोडिन्छन् । तर आत्मविश्वास र अथक प्रयासलाई जितेर सबलाङ्गले झैं केही गर्न सक्छन् । यसका उदाहरण राजेन्द्र तारिकिणी, राघव शर्मा पोखरेल र रञ्जीत थापा मात्र होइनन् । समाजमा अरू पनि धेरै यस्ता व्यक्तिहरू छन् जो अपांगतासँग लडेर आफ्नो जीवनलाई सार्थक बनाउने प्रयासमा छन् ।

इनिमा महर्जन बोल्न र सुन्न दुवै सक्दिनन् । ब्याचलर अफ कम्प्युटर एप्लिकेसनमा अध्ययनरत काठमाडौंकी इनिमाको रुचि फोटोग्राफीमा छ । छोरीको रुचिलाई चिनेर अभिभावकले एडीएसएल क्यामरा उपहार दिएपछि इनिमाको कल्पनाको उडानले आकास छुन खोज्दै छ । काठमाडौं र लुम्बिनीमा एकल फोटो प्रदर्शनी गरिसकेकी छन् । उनी फोटोग्राफीको मर्म र भावलाई मनले बुझेर क्यामरामा उतार्छिन् ।

चित्रकला र अभिनयमा पारङ्गत प्रतिज्ञ शाक्य जन्मजात बहिरा हुन् । काठमाडौंका प्रतिज्ञले नेपाली सांकेतिक भाषा शब्दकोशमा भएका सबै संकेतहरूलाई (४,७०० शब्द संकेत) चित्रांकन गरेका छन् । काठमाडौं बहिरा संघको आयोजना तथा विशेष शिक्षा परिषद्को सहयोगमा एकल चित्रकलाको प्रदर्शनी पनि गरिसकेका छन् । राष्ट्रिय तथा अन्र्तराष्ट्रिय सम्मान र पुरस्कार पनि उनको पोल्टामा परिसकेको छ । प्रतिज्ञले नाटकमा अभिनय पनि गरेका छन् । उनी अभिनीत नाटक ‘मान्छे मान्छेहरू’ राष्ट्रिय नाटक महोत्सव २०५८ मा पहिलो भएको थियो ।

काठमाडौंकी शिखा प्रधान चित्रकारितामा रमाउन सिकेकी छन् । उनले पनि जन्मदै श्रवणशक्ति गुमाएकी थिइन् । चित्रकलासँगै उनको रुचि अभिनयमा पनि छ । त्यसैले उनी प्रकृतिको चित्र कोर्नुका साथै सांकेतिक भाषाको नाटकमा अभिनय गर्छिन् । कला विषय लिएर अध्ययनरत शिखा भविष्यमा अरू बहिरा बालबालिकाहरूका लागि चित्रकला सिकाउने स्कुल खोल्न चाहन्छिन् ।

काठमाडौंका सुरेश शाही आफूजस्तै पर्यटकलाई सेवा दिन्छन् । एक वर्षको उमेरमा दुर्घटनामा परेपछि उनी सदाका लागि बहिरा हुन पुगे । दुर्घटनाले उनको श्रवणशक्ति खोसे पनि आत्मविश्वास भने खोस्न सकेन । त्यही आत्मविश्वासले ट्रेकिङ सम्बन्धी तालिम लिन भारत पुर्‍यायो । त्यहाँबाट १५ दिने तालिम लिएर फर्केपछि नेपाली र विदेशी बहिरा तथा सुन्न नसक्ने व्यक्तिहरूलाई आफ्नो सेवा दिन थाले । विगत ३१ वर्षदेखि उनी यही काममा रमाइरहेका छन् ।

समाजमा यस्ता क्षमतावान् श्रवणशक्ति नभएका व्यक्तिहरू प्रशस्तै भेटिन्छन् । अर्काेतिर आफ्नो समस्यासँग जुध्न तथा क्षमता पहिचान गर्न नसकेका सुस्तश्रवण पनि धेरै छन् । उनीहरूले परिवार र समाजको अपहेलना खेपिरहनुपरेको छ । तर समाजले सम्मान गर्दै उनीहरूको हौसला र आत्मविश्वास बढाउनुपर्छ । उनीहरूको आत्मविश्वास बढाउन तथा क्षमतामा निखारता ल्याउन राज्यले पनि लगानी गर्नुपर्छ ।

सन् १९५८ मा इटालीको रोममा पहिलोपल्ट अन्तर्राष्ट्रिय बहिरा सप्ताह मनाइएको थियो । त्यसपछि यो कार्य निरन्तर जारी छ । यसपालि पनि २१ सेप्टेम्बरदेखि २७ सेप्टेम्बरसम्म (५ असोजदेखि ११ असोजसम्म) यो सप्ताह मनाइँदै छ । २०६८ सालको जनगणनाअनुसार नेपालको कुल जनसंख्याको दुई प्रतिशत व्यक्तिहरू अपा‌ंगता भएका छन् । त्यसमा श्रवणशक्ति नभएका व्यक्तिहरू १५.४ प्रतिशत अर्थात् ७० हजार ३ सय ७ जना र सुस्तश्रवण र दृष्टिविहीनहरूको संख्या ९ हजार ४ सय ३६ छ । तर बहिरोपन भएका व्यक्तिसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने संस्थाहरूले यो संख्यालाई मान्दैनन् । ३ देखि ४ लाखको हाराहारीमा बहिरा व्यक्ति छन् भन्ने उनीहरूको दाबी छ ।

सुनाइमा पहुँच नभएपछिको सञ्चारमा बाधा आउनु नै बहिरोपन हो । यसले गर्दा बहिरोपन भएकालाई सामान्य मानिसलाई झैं सहज हुँदैन । तर परिवार तथा समाजले यिनीहरूको होस्टेमा हैंसे गरिदिएमा उनीहरू आफ्नो क्षमता र सीप प्रयोग गरेर अघि बढ्छन् ।

प्रकाशित : आश्विन १०, २०७७